Wskutek nowelizacji Kodeksu karnego, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r., Ustawodawca w art. 59a k.k. powołał nową instytucję, stanowiącą odstępstwo od zasady legalizmu. Na podstawie w/w przepisu, sąd umorzy postępowanie na wniosek pokrzywdzonego, jeżeli przed rozpoczęciem przewodu sądowego w pierwszej instancji sprawca, który nie był uprzednio skazany za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy, pojednał się z pokrzywdzonym, w szczególności w wyniku mediacji i naprawił szkodę lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie. Umorzenie może być zastosowane w sprawie o występek zagrożony karą do 3 lat pozbawienia wolności, a także o występek przeciwko mieniu zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jak również o występek określony w art. 157 § 1 k.k. (tzw. „średnie” naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia). Jeżeli czyn został popełniony na szkodę kilku pokrzywdzonych, warunkiem umorzenia postępowania jest pojednanie się, naprawienie szkody oraz zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę w stosunku do każdego z nich. Wynika z tego, że jeśli w danej sprawie pokrzywdzonego nie można zindywidualizować, niemożliwe będzie skorzystanie z tego dobrodziejstwa. Spełnienie ustawowych przesłanek prowadzi do obligatoryjnego umorzenia postępowania („sąd umorzy”) z jednym wyjątkiem: do umorzenia nie dojdzie, gdy zajdzie szczególna okoliczność uzasadniająca, że umorzenie postępowania byłoby sprzeczne z potrzebą realizacji celów kary.
Wprowadzenie art. 59a do Kodeksu karnego można odczytywać jako przejaw znaczącej zmiany polityki karnej państwa, oczywiście w zakresie wyznaczonym przez ten przepis. Ustawodawca wyraźnie wyszedł z założenie, że w sprawach, w których wystarczy naprawienie szkody (zadośćuczynienie krzywdy), niecelowe jest prowadzenie często długotrwałego procesu; w takim wypadku rezygnuje się z karania sprawcy pozostawiając pokrzywdzonemu możliwość podjęcia decyzji, czy należy do ukazania dążyć. Co ciekawe, w wyniku umorzenia postępowania na podstawie art. 59a k.k. nie dochodzi do przypisania sprawstwa oraz do obalenia domniemania niewinności (inaczej niż w przypadku warunkowego umorzenia postępowania na podstawie art. 66 k.k.).
Pomimo odnotowanych głosów krytyki, nie sposób dostrzec pozytywnych cech opisywanej instytucji, wśród których na pierwszym miejscu można wymienić brak konieczności angażowania wymiaru sprawiedliwości za wszelką cenę w te postępowania, których prowadzenie nie jest celowe z uwagi na „dogadanie się” pokrzywdzonego ze sprawcą, a przez to – w bliższej lub dalszej perspektywie – odciążenie sądów. Aktualne pozostaje jedynie pytanie, czy informacja o umorzeniu postępowania na podstawie art. 59a k.k. jest ujawniana w Krajowym Rejestrze Karnym? Wydaje się, że ustawa o KRK w obecnym brzmieniu na to nie zezwala.
W zakresie omawianej instytucji Kancelaria zajmuje się w szczególności przygotowaniem i prowadzeniem postępowania pojednawczego w zakresie wniosku o umorzenie postępowania – zarówno od strony pokrzywdzonego jak i sprawcy.
Świadczymy także kompleksową pomoc prawną w sprawach karnych.
(opracował: adw. Łukasz Włodarczyk)