Rozwiązanie umowy dożywocia zostało uregulowane w art. 913 § 2 kodeksu cywilnego. Na podstawie tego przepisu, w wypadkach wyjątkowych Sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie. Należy zaznaczyć, że Sąd powinien orzekać o rozwiązaniu umowy dożywocia jedynie w wyjątkowych wypadkach. Ustawodawca nie wymienił, chociażby przykładowo, co należy rozumieć przez pojęcie ,,wyjątkowego wypadku’’, zostawiając tą kwestię orzecznictwu sądowemu.
Jak to zostało już wyżej wspomniane, rozwiązanie umowy dożywocia przez Sąd jest ostatecznym rozwiązaniem, bowiem przed jego zastosowaniem istnieje możliwość zamiany uprawnień wynikających z prawa dożywocia na dożywotnią rentę, która będzie odpowiadać wartości tych uprawnień. Odnośnie przedmiotowego zagadnienia najbardziej doniosłe znaczenie ma orzecznictwo sądowe, które wskazuje, iż dla rozwiązania umowy dożywocia konieczne jest wystąpienie przesłanek z art. 913 § 1 KC, a ponadto wyjątkowość zaistniałej sytuacji (§ 2 w/w przepisu). Wyjątkowość sytuacji wyraża się przede wszystkim w fakcie, że zamiana dożywocia na rentę nie prowadzi do należytego rezultatu (np. gdy zobowiązany nie jest w stanie płacić renty zaspokajającej potrzeby dożywotnika), jednakże wyjątkowość ta musi wyrażać się w drastycznym naruszaniu przez zobowiązanego zasad współżycia społecznego.
Jako przykładowe przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy dożywocia można wskazać chociażby następujące sytuacje:
– Jeżeli zobowiązany z umowy dożywocia porzuca nieruchomość bez zamiaru powrotu, pozostawiając dożywotnika bez opieki i bez umownych świadczeń, a nie ma przy tym szans na spłatę renty w razie zamiany na nią dożywocia, ma miejsce wyjątkowy wypadek uzasadniający rozwiązanie umowy dożywocia’’ (Wyrok SA w Białymstoku z 1.12.2017 r. I ACa 548/17);
– Strona domagająca się rozwiązania umowy dożywocia, winna wykazać, iż pomiędzy stronami tej umowy są tego rodzaju stosunki, że nie można wymagać by strony pozostawały ze sobą w bezpośredniej styczności, ale także że przypadek ten ma charakter wyjątkowy, zaś inne środki nie są wystarczające dla zapewnienia ochrony wnioskodawcy (art. 913 § 1 i 2 KC). Cechą wspólną wszystkich zaszłości, jakie kwalifikują wypadek unormowany w art. 913 § 2 KC jako wyjątkowy jest krzywdzenie dożywotnika, agresja i zła wola po stronie jego kontrahenta, a nie negatywne nastawienie dożywotnika do kontrahentów. Wskazuje się przy tym, że wyjątkowość przypadku wyraża się np. w częstych intensywnych awanturach pomiędzy stronami, w naruszaniu nietykalności cielesnej dożywotnika, usuwaniu go przemocą z domu, poniżaniu godności osobistej dożywotnika i niewywiązywaniu się z obowiązków wobec dożywotnika, gdy on podejmuje w tym kierunku starania. Nieuprawnione jest twierdzenie, że każde zachowanie wobec dożywotnika, które sprawia mu dyskomfort psychiczny wskazuje na zaniedbywanie. Dla wywiązywania się z umowy dożywocia nie jest wymagane jakieś szczególne traktowanie dożywotnika – powinien być on po prostu traktowany jak członek rodziny’’. (Wyrok SA w Krakowie z 22.10.2013, I ACa 965/13);
– Wyjątkowy charakter instytucji rozwiązania umowy dożywocia wyłącza możliwość jej rozwiązania, gdy przyczyna złych stosunków między stronami, manifestujących się całkowitym zerwaniem więzi osobistej z dożywotnikiem, leży wyłącznie po stronie dożywotnika’’. (wyrok SN z 15.07.2010, IV CSK 32/10).
Podsumowując należy wskazać, że niedookreślenie przez ustawodawcę pojęcia ,,wyjątkowy wypadek’’ powoduje konieczność analizowania każdorazowo przez Sąd, czy na gruncie konkretnej sprawy taka przesłanka zachodzi.
Jednocześnie pragniemy nadmienić, iż nasza Kancelaria świadczy usługi w zakresie pomocy prawnej na gruncie prawa cywilnego, w tym w zakresie dotyczącym zawierania i wykonywania umów dożywocia. Cechuje nas w tej mierze wieloletnie doświadczenie i profesjonalizm.